Disposities ‘doopsgezinde orgels’

INVENTARISATIE DOOPSGEZIND ORGELBEZIT.

letters I t/m Z

E, F

I, J, K, L

M, N, O

P, R, S

T, U, V, W

Y, Z

letters A t/m P

Inleiding en verantwoording

Kort na de oprichting van het DOC (in 1993) werd besloten een inventarisatie te maken van alle pijporgels in Doopsgezinde kerken en instellingen in Nederland. Daartoe werd een vragenlijst samengesteld en aan alle gemeenten en instellingen toegezonden. Het daarmee verbonden werk werd hoofdzakelijk gedaan door Bas Wijnands.
In september 2004 begon Folkert Binnema met het afmaken van deze nimmer voltooide inventarisatie.
Daartoe werden alle gemeenten waarvan geen of onvoldoende gegevens bekend waren schriftelijk of telefonisch benaderd. Waardevolle inlichtingen werden verstrekt door organist/orgeldeskundige Jan Jongepier, drs. Wim Diepenhorst van de RDMZ, orgelhistoricus Gerard Verloop, door de organisten Piet Beun, Jan Maarsen, Piet Stobbe en Neeltje Verloop-Pronk en door de orgelbouwers Bakker & Timmenga, Flentrop, Klop, Van Vulpen en Mense Ruiter.
Het DOC dankt genoemde personen en bedrijven voor de door hen verstrekte gegevens. Het DOC dankt bovendien webmaster Jan Albert Buiskool voor het verzorgen van de homepage www.organistenkring.nl, waarop deze inventarisatie is geplaatst.

De orgels worden geplaatst in volgorde van plaatsnaam.
Bij elk orgel wordt vermeld:

adres van het gebouw,
bouwer en bouwjaar, oorspronkelijke dispositie,
eventuele veranderingen (door wie en wanneer), huidige dispositie met manuaal-en pedaalomvang, toonhoogte en stemming,
wie het onderhoud heeft en eventuele andere bijzonderheden.
Indien een orgel tot het de zgn. monumentale orgels wordt gerekend, dan wordt dit achter de plaatsnaam tussen haakjes vermeld. Hierbij worden drie afkortingen gebruikt:

MN = MONUMENTNUMMER = het nummer, waaronder kerk en orgel bij de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg bekend zijn.

ON = ORGELNUMMER = nummer, waaronder het orgel op de lijst van
monumentale orgels is geplaatst

OE = het deel van de Orgelencyclopedie (“Het historische orgel in Nederland”),
waarin het orgel is behandeld.

Het DOC verzoekt alle kerkenraden en organisten binnen de Doopsgezinde Broederschap en andere gebruikers van deze inventarisatie eventuele fouten in de gegevens en aanvullingen aan het DOC door te geven.
Daartoe kan men zich wenden tot de secretaris van de werkgroep kerkmuziek (adres: zie Doopsgezind jaarboekje)
of tot Folkert Binnema,
Schaepmanstraat 11,
8603 AW Sneek / telefoon 0515-414182 / e-mail: folkert@binnema.net

AALSMEER (MN 542234, ON 1867)

TOP terug naar A

terug tot I,J,K,L en volgende

Zijlstraat 55, Aalsmeer
R. Ibach, 1882
Verbouwing in dertiger jaren 20e eeuw, restauratie 1993 en 2013 door Flentrop

Quint 2 2/3′Octaaf 2′Koppel PED/HW
Octaaf 2′Dulciaan 8′Tremulant
Mixtuur III-IV-V

Trompet 8′ discant

Trompet 8′ bas

HOOFDWERK	ONDERPOSITIEF	PEDAAL
Prestant 8′	Bourdon 8′	Bourdon 16′
Bourdon 16′	Salicionaal 8′	Gedekt 8′
Roerfluit 8′	Sesquialtera II	Fluit 4′
Viola di Gamba 8′	Gemshoorn 4′
Octaaf 4′	Prestant 4′	Koppel HW/POS

Mechanische tractuur, speeltafel links (vanuit de kerk gezien)
Manualen C-f′′′, Pedaal C-d′
Stemming evenredig-zwevend, a = 440 hz.
Onderhoud Flentrop.

In het najaar van 2013 is het Ibach orgel in de DG kerk van Aalsmeer opnieuw gerestaureerd door de firma Flentrop.
De windladen van het hoofdwerk en het onderpositief waren sterk door de tand des tijds aangetast (in 1991 ook wel enigszins maar had nog geen prioriteit). Er waren krimpscheuren in de houten delen ontstaan. Hierdoor was het orgel niet goed meer op stemming te brengen en klonk het soms heel vals (doorspraak en bijspraak).
Aangetaste houten delen zijn vervangen en de laden zijn voorzien van speciaal leer om het geheel goed winddicht te maken.
De balg boven is geheel vervangen vanwege houtwormaantasting.
Voorts is het trompet 8′ register gerestaureerd. Geoxideerde onderdelen zijn vernieuwd en gelijk met de overige registers opnieuw geïntoneerd.
Tenslotte is het speelmechaniek opnieuw afgeregeld, waardoor het orgel weer uitstekend bespeelbaar is.
Een ware metamorfose vergeleken met de situatie voor de restauratie.
Op 5 januari 2014 is het orgel feestelijk in gebruik genomen met een concert van ruim anderhalf uur door zeven organisten, die in oecumenisch verband met onze gemeente verbonden zijn.

AARDENBURG

Weststraat 37, Aardenburg
Stephanus Schumacher uit Eupen/België

Op 12 mei 2013 werd met een bespeling door Jochanan van Driel een nieuw Schumacher-orgel in de Doopsgezinde Kerk van Aardenburg in gebruik genomen. Helemaal nieuw was het instrument niet: in 1988 werd het door de orgelmaker uit het Belgische Eupen gebouwd voor de Onze Lieve Vrouwekathedraal in Antwerpen. Daar werd het gebruikt voor de begeleiding van het jongenskoor. Het oude Schumacher-orgel te Aardenburg uit 1976 werd door de orgelbouwer ingenomen en staat in de werkplaats te koop.
De dispositie van het Schumacher-orgel (1988):

Hoofdwerk:		Positief:		Pedaal:
Roerfluit	8 voet	Gedekt	8 voet	Subbas 16 voet
Prestant	4 voet	Open Fluit	4 voet
Oktaaf	2 voet	Nasard	2 2/3 voet
Mixtuur	II-III sterk	Terts	1 3/5 voet
		Kromhoorn	8 voet

Werktuiglijke registers:		Overige gegevens:
Koppel Hoofdwerk-Positief		Manuaalomvang: C-g′′′
Koppel Pedaal-Hoofdwerk		Pedaalomvang: C-f′
Koppel Pedaal-Positief		Stemming: Neidhardt III
		Toonhoogte: a′ = 440 Hz
		Tractuur: mechanische sleepladen

<!–

MANUAAL 1	MANUAAL 2
Bourdon 8′	Bourdon 8′ (Transmissie)
Octaaf 2′	Fluit 4′
Cimbel II	Sesquialter II

Mechanisch tractuur, speeltafel voorzijde

Manuaalomvang C-g′′′, aangeh. Pedaal C-f′
–>
Onderhoud: Flentrop

AKKRUM (MN 35925, ON 25, OE 1865-1872)

Buorren 1, Akkrum
L. van Dam en Zonen,1871
Helaas is er geen bestek bewaard gebleven.
De oorspronkelijke dispositie was

MANUAAL I	MANUAAL II
Prestant 8′	Salicionaal 8′ (C-E in Fluit dolce)
Bourdon 16′	Viool de Gambe 8′ (C-H in Fluit dolce)
Holpijp 8′	Fluit dolce 8′
Octaaf 4′	Fluit travers 4′
Quintprestant 3′	Gemshoorn 2′
Octaaf 2′	Lege sleep.
Roerfluit 4′C
Cornet III disc. (2 2/3- 2-1 3/5)
Trompet 8′ Bas/Disc.

Manuaalomvang C-g′′′, aangeh. Ped. C-d′
Aanvankelijk wordt het onderhoud door de bouwer uitgevoerd. Van 1884 tot
1914 is het onderhoud in handen van Bakker en Timmenga. Daarna gaat het
weer naar Van Dam, in 1932 naar Vaas en Bron. Grotere werkzaamheden zijn er
verricht in 1915, 1919 en 1932. Wanneer wat gedaan is, is niet duidelijk, maar
op het hoofdmanuaal wordt de Quintprestant vervangen door een Viola 8′,
op het bovenmanuaal de Gemshoorn 2′ door een Aeoline 8′.
Op de laatste sleep van het bovenmanuaal wordt een Vox Humana 8′ geplaatst
(eigenlijk is dat een doorslaande Hobo van fabrieksmakelij). Waarschijnlijk was
de plaats gereserveerd voor een Klarinet 8′. In 1899 worden pedaal en walsbord
vergroot tot de omvang C-d′, aanvankelijk was die C-g.
In 1967 worden er een aantal veranderingen aangebracht door W.Eppinga. Hij
verschuift het tertskoor in de Cornet tot een Quint 1 1/3′ en noemt het register
dan Mixtuur. De Viola wijkt voor een Quintprestant, de Aeoline voor een Terts
1 3/5. In deze 3 registers missen enige pijpjes.
Het onderhoud gaat vervolgens naar Hendriksen en Reitsma, die in 2004 een
grote restauratie uitvoeren onder advies van Jan Jongepier. De Cornet wordt
hersteld, een nieuwe Quintprestant en een nieuwe Gemshoorn worden in
passende factuur gemaakt. Hiermee is de oorspronkelijke dispositie hersteld. De
Vox Humana wordt gehandhaafd, omdat er geen originele Klarinet beschikbaar
is en er ook geen ervaring is in het maken van dit register. Het aangehangen
pedaal houdt de omvang C-d′.

ALKMAAR (OE 1819-1840 )

Koningsweg 12, Alkmaar
Flaes en Brünjes, 1866
Het orgel is gebouwd achter een bestaand front van J.C. Deytenbach.
Wijzigingen en herstel door Vermeulen Alkmaar in 1924 en 1951, door Adema
in 1973.

MANUAAL 1	MANUAAL 2
Prestant 8′	Holpijp 8′
Octaaf 4′	Salicionaal 8′
Quint 3′	Roerfluit 4′
Octaaf 2′
Cornet IV	Tremolo, klavierkoppeling

Mechanische tractuur, speeltafel rechts (vanuit de kerk)
Manuaalomvang C-f′′′, aangeh. Ped. C-c′
Onderhoud: Flentrop

ALMELO (MN 7478, ON 35, OE 1790-1818)

Grotestraat 57, Almelo
Friderich Heilmann uit Herbern/Westfalen, 1791

Het orgel werd op 11 juli 1791 opgeleverd, maar reeds op 10 december van dat jaar sloot de kerkenraad een contract met Jacob Courtain, later aangevuld met een tweetal deelcontracten.
Onduidelijk is waarom zo snel na de oplevering door Heilmann al een andere orgelbouwer wordt aangetrokken. Hoewel Heilmann mogelijk niet tot de grootste orgelbouwers uit zijn tijd gerekend mag worden, zijn er geen aanwijzingen, dat zijn instrument niet goed functionneerde.
Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn, dat Courtain – die zich zelf heeft aangeboden – veel moderner was dan Heilmann.
Hij werkte van 1792 tot 1803 met tussenpauzen aan het orgel, hij herzag de laden, vernieuwde het regeerwerk en breidde de dispositie uit.
Restauraties en vernieuwingen vonden plaats in 1841 door Jacobus Ambrost uit Haaksbergen ( o.a. plaatsing van een Fagot 16′ op het pedaal),
in 1878 door Elberink uit Oldenzaal (o.a. verlaging van de toonhoogte)
en in 1922 door De Koff (o.a. vervanging van de tongwerken, nieuwe klaviaturen en een pneumatische
Subbas 16′ in het pedaal, waarvoor de Fagot 16′ moest verdwijnen).
In 1954-56 restaureerde Leeflang het orgel onder advies van Dr. Maarten Vente. Er vond geen historisch vooronderzoek plaats.
Omdat het orgel zeer geleden had onder de kerkrestauratie in 1978, was een nieuwe restauratie nodig.
Uit het historisch onderzoek door Aart van Beek blijkt dan dat het pijpwerk grotendeels van Heilmann is.
In 1985 begint Leeflang met de in 5 fasen opgezette nieuwe restauratie. Deze wordt na 2 fasen stopgezet i.v.m. een verzakking van de pilaren, waarop de orgelgalerij rust. Nadat deze situatie gestabiliseerd is, wordt het orgel begin 2005 gedemonteerd door de firma Reil.
Na grondig onderzoek door de huidige adviseur Wim Diepenhorst wordt een restauratieplan opgesteld, waarna Reil met de restauratie begint.
Het pijpwerk krijgt zijn oorspronkelijke plaats en wordt zo nodig door Reil aangevuld. Op 9 juni 2006 is het orgel in gebruik genomen.
Huidige dispositie met herkomst van het pijpwerk:
Manuaal (= bovenmanuaal, C-f3)

Praestant 8′	C-D houten pijpen Courtain, Dis-d3 Heilmann, dis3-f3 Reil
Prestant 16′ disc.	c1-d3 Heilmann (=C-d1 Octav 4′), dis3-f3 Reil
Holpijp 8′	C-Fis houten pijpen Courtain, G-d3 Heilmann, dis3-f3 Reil
Quint 3′	C-g2 Heilmann, gis2-f3 Reil
Gedackt 4′	C-g2 Courtain, fis2-dis3 door Ambrost aangepast uit vulstem van Courtain
Sesquialter II disc.	(vanaf c1) Reil
Octaaf 2′	C-d3 Heilmann, gis en dis3-f3 Reil
Cromhoorn 8′bas/Trompet 8′ disc.	Leeflang 1956, door Reil gewijzigd

Rugwerk (=ondermanuaal, C-f3)

Praestant 8′disc.	c1-dis1 Ambrost, e1-cis3 Heilmann, dis3-f3 Reil
Praestant 4′	Heilmann, 3 pijpjes (d3, e3 en f3) Reil
Gedackt 8′	C-A Courtain, B-dis3 Heilmann, e3 en f3 Reil
Quint 3′	Reil, naar voorbeeld van Heilmannpijpen
Octaaf 2′	C-d3 Heilmann, dis3-f3 Reil
Dulciaan 8′	Reil, naar vorbeeld Ambrost

Pedaal (C-d1)

Subbas 16′	De Koff, gewijzigd door Reil
Fagot 16′	Reil, naar voorbeeld Ambrost

Koppelingen RW-HW, Manuaal-Ped., RW-Ped.. Tremulant.

De toonhoogte, die sinds 1791 verlaagd was, is teruggebracht tot de oorspronkelijke, waarbij a1 470 Herz is, d.w.z. ruim een halve toon boven normal. De stemming is evenredig-zwevend.
Een uitvoerige en interessante beschrijving van het orgel en zijn bewogen geschiedenis werd onder de titel “Wyl zy buiten alle regelen gemaakt is” uitgegeven door de Doopsgezinde Gemeente Almelo.
Het kost 8 Euro, verhoogd met 2.26 verzendkosten.
Het kan besteld worden bij de heer Bergsma te Wierden, tel. 0546-575730
of per e-mail pu.bergsma@hetnet.nl

ALMERE, geen pijporgels aanwezig, wel electronicums.

AMELAND, zie BALLUM, HOLLUM en NES

AMERSFOORT, zie POPPINGAWIER

AMSTERDAM, ALLEMAN

Den Bloeyenden Wijngaardt 1, Amstelveen Geen pijporgel aanwezig, wel een piano

AMSTERDAM, MEERPAD

Meerpad 9, Amsterdam-Noord
Jan Hoogenes (Sprang Capelle), 1981-1982

Holpijp 8′	Samenstelling Mixtuur
Roerfluit 4′	C 1-2/3, c 1 1/3-1, c′ 2-1 1/3, c′′ 2 2/3-2
Quint 2 2/3′ diskant		Prestant 2′	Mixtuur II 1′

Alle registers gedeeld, manuaalomvang C-f′′′, aangehangen Ped. C-d′ In 2011 is de dispositie gewijzigd, de Mixtuur is vervangen door Terts 1 3/5′ discant en Octaaf 1′ bas. Hiervoor is pijpwerk van de mixtuur gebruikt, slechts 4 pijpjes van de terts zijn nieuw gemaakt. Namens Hendriksen en Reitsma zijn deze werkzaamheden uitgevoerd door De With uit Nunspeet
Onderhoud: onderhoud Hendriksen en Reitsma

AMSTERDAM, MENNO SIMONSHUIS:

Geen pijporgel aanwezig, wel een electronicum